A Real
Academia Española define ironía coma burla fina e disimulada. Sátira coma
composición poética ou outro escrito cuxo obxecto é censurar acremente ou poñer
en ridículo algo ou a alguén.
A ironía caracteriza o estilo de escritores
intelixentes, coma Voltaire, Ambrose Bierce, Leopoldo Alas, Mark Twain, Swift ou
Jon Juaristi.
Neste exemplo podemos ollar cómo burlarse da
estúpida obsesión xeneolóxica e da xactancia familiar:
Como dúas o tres persoas suxeriron en varias ocasións que se eu escribira
unha autobiografía leríana cuando tiviesen tempo, cedo finalmente a esta
frenética esixencia do público e ofrezo eiquí a miña irónica historia.
A nosa
familia é nobre e antiga, remóntase a moitísimos anos. O primeiro devanceiro de
quen temos novas os Lorchins foi un amigo da familia chamado Cawon. Isto
aconteceu no século XI, cuando a nosa
familia moraba en Vilaneen, condado de Buríen. A razón de que a nosa longa
estirpe teña usado, dende entón, o apelido materno (agás cuando algún, de cando
en vez, se refuxiaba, por mofarse, en algún nome suposto, para esquivar receos),
en troques de Cawon, é un misterio que ningún de nós tivo maior desexo de
remexer xamais. É unha mistura de escura e fermosa novela e resolvemos non
tocala. Tódalas familias antigas fan deste xeito.
Arthur
Lorchins foi un home moi destacado, en tempos de Guillerme II o Roxo. Aos trinta anos de idade, aproximadamente, foi a
unha fermosa paraxe de veraneo Galaico, chamado O Trullo [afamado caldeiro Galicien] para pescudar algo e xa non voltou. Mentras se
achaba alí, finou de maneira repentina.
August
Lorchins semella ter orixinado certo balbordo ao redor do ano 1160. Era un home
moi alegre e adoitaba afiar o seu vello sabre e, despois de escoller un agocho
axeitado nunha noite escura, atravesaba con él á xente cando pasaba, para vela
saltar. Era un humorista nato. Pero chegou demasiado lonxe con isto e, a primera
vez que o cacharon despoxando a unha desas persoas, as autoridades cortáronlle
as mans e os pés e a él colocaronno colgado polo pescozo nun sitio alto e
fermoso cheo de carballos, dende onde puidiese contemplar á xente e divertirse.
Ningunha outra situación lle gustou tanto a August Lorchins e en ningunha outra
quedou máis tempo. Logo, nos douscentos anos seguintes, a árbore xeneolóxica da
nosa familia ostenta unha sucesión de soldados, de individuos nobres e apostos
que ían ao combate cantando, inmediatamente detrás do exército, e que sempre
saían da lide berrando, diante dél.
A principios
do século XV temos ao fermoso Lorchins, chamado O Pillabán. Tiña unha letra moi
fermosa, realmente fermosísima. Era capaz de arremedar tan ben a letra de
calquera, que daban gañas de morer de risa ao velo. O seu talento
proporcionoulle innumerables ocasións de divertirse. Máis tarde foi contratado
para picar pedras destinadas a unha carretera, e a rudeza deste traballo
escaralloulle o pulso. Con todo, gozou da vida sen folgar mentras se adicaba ao
negocio das pedras, que, con pequenos intervalos, duroulle uns corenta e dous
anos. De feito, morreu en servizo activo. Ao longo destes longos anos, o seu
traballo satisfizo tanto, que aos poucos de rematar un contrato semanal o
goberno xa lle daba outro. Era todo un neno mimado. Foi sempre o favorito dos seus
camaradas de arte e, membro destacado da súa caritativa sociedade segreda,
chamada A Cuadrilla da Cadea. Usaba sempre cabelo corto, tiña preferencia polos traxes a raias, a
súa morte foi lamentada polo goberno. Causoulle unha dolorosa perda ao seu
país. Era tan regular…
Algúns anos
despois temos ao ilustre John Morgan Lorchins. John foi a América con Colón en
1492, en calidade de pasaxeiro. Semella ter sido un home dun temperamento rudo
e desagradable. Queixóuse da comida toda a viaxe, ameazando continuamente con
baixar a terra a menos que llela cambiaran. Quería sábalo fresco. Tódolos los
días vagueaba pola cuberta osmando, mofándose do comandante e dicindo que, na súa
opinión, Colón non sabía a onde ía nin
estibera xamáis alí noutras acasións. O memorable berro de “¡Tierra!”
fixo vibrar tódolos corazóns, agás o seu. John mirou algún tempo por un anaco
de vidro afumado a línea debuxada sobre as auguas na lonxanía, e dixo:
-¡Que me colguen
se iso é terra! ¡É unha patera!
Cando este
discutible pasaxeiro embarcou, só traía consigo un vello periódico que contiña
un pano coas iniciales B. G., una media de algodón coas iniciales L. W. C.,
otra de la coas iniciales D. F. e unha camisa de noite coa marca O. M. R. E con
todo, no que durou a travesía,
desacougábase máis polo seu baúl e dábase más ínfulas con ese motivo que tódolos
demáis pasaxeiros xuntos. Se o buque estaba escorado a proa e non quería
obedecer ao timón, él ía mover o baúl máis cara a popa e voltaba logo a
observar o efecto. Se o buque escoraba a popa, pedíalle a Colón que destacara algúns homes a
fin de mudar de lugar esa equipaxe. Cuando se producía una tempestade era
necesario amordazarlo, porque os seus lamentos con respecto ao seu baúl
impedían que os mariñeros ouviran as ordes. Seica, non se lle imputou
abertamente acto indecoroso algún, pero no caderno de bitácora anótase como
circunstancia curiosa o feito de que, a pesares de traer a bordo a súa equipaxe
envolta nun periódico, agora lévao a terra en cuatro baúles, nun canasto de
vaixela e nun par de cestos de champaña. Pero cuando voltou insinuando, con
aire insolente e fanfarrón, que lle faltaban algunhas cousas e que se propoñía
rexistrar a equipaxe de tódolos demais pasaxeiros, isto xa excedeu toda medida
e foi botado pola borda ao mar…FIN.
No referente á sátira, vista a definición que fai
a Real Academia Española, non é a nosa intención poñer en ridículo a ninguén nin
a nada. Non obstante desexamos dicir algo sobre a mala interpretación que se da
xeralmente ao carácter e á condición de
sátira. Crése que os vulgares fan uso da sátira por un principio de
envidia, pola impotencia de crear, ou por un xerme de enfado e de misantropía,
todo isto froito de circunstancias persoais ou dunha eiva de organización.
Aínda que tampouco non se pode negar que moitas veces persoas de talento teñan
abusado do don de ver o lado ridículo das
cousas, ou que non o teñan feito algunas outras para servir os seus fins particulares.
Para que unha persoa poida facer un uso correcto
da sátira cómpre que as circunstancias persoais o teñan colocado constantemente
nunha posición illada e independiente; porque doutra maneira e, dende o momento
no que se interese máis nunhas cousas ca noutras, difícilmente poderá ser observador
discreto e xuiz imparcial de todas elas. Por un lado porque non ai verdade que,
mal o inoportunamente dita, non poida semellar mentira; por otro porque rara
vez nos persuade a verdade que non nos afaga. Son raras ademais as verdades que
a Natureza nos presenta claras por sí soas ou que non necesitan, para ser
comprendidas, coñecementos das circunstancias sociais nas que se dan ou nas que
están envoltas. Pero no século da boa educación, de miramentos sociais, das
mutuas consideracións que acadamos, a sátira necesita máis ca nunca do apoio da
verdade e da utilidade; concedámoslle causticidade, se se quere, cuando lle sexa
máis doado amosarnos unha verdade útil, poñendo en ridículo o erro; pero se as
persoas non somos nada para a sociedade, se só as accións públicas de algúns, se só os seus
sistemas e os seus erros políticos poden
rozarse co interese xeneral, quitémoslle á sátira toda alusión privada,
retirémoslle a pezoña que a degrada e a
fai velenosa, non poñamos en boca allea palabras que nunca delas saíron e que
nin nunca se escoitaron, non mesturemos nas nosas liortas a persoas que nin
saben de que vai a cousa, non escollamos sempre
a posibilidade que a sátira ten de ser máis prexudicial ca proveitosa. Non
é doado escarnecer os erros dos homes sen facerse inimigos; porque rara vez o
que o padeceu ten desprendemeento dabondo para esquecerse sen vingarse, ou
tanta xenerosidade coma para facer sacrificio do seu amor propio e dos seus
mezquiños resentimentos personais.
O escritor satírico é polo común, como a lúa, un
corpo opaco destinado a dar luz, pero que non vale de nada se non ai quen o
ilumine. A algún fáltalles o don de ver as cousas tal como son, non obstante si
teñen o de notar antes o lado feo das
cousas ao fermoso. No sol chámanlle máis a atención as súas manchas ca súa luz.
Esa acrimonia misma, ese sarcasmo xocoso que adoita facer tan a miúdo o
contento dos demás, cando o autor e moi mediocre, remata empañándose ou
empañando a quen non o merece.
Agardamos que os nosos lectores perdoen doadamente
este atrevemento, se antes de concluir este escrito lles confesamos que o que
dou lugar a él foi unha inculpación que nos foi feita recentemente. Tentamos
defendernos dunha suposta maligna condición allea. Quixéramos contribuir coas
nosas febles forzas á perfección posible da sociedade á que temos a honra de
pertencer. Deslindando sempre o lícito do que non o é, sen pretender unha
pasión dominante de criticar todo, con razón ou sen ella; nin buscamos nin
evitamos a polémica; pero sempre evitaremos cuidadosamente toda alusión
impropia ou toda invasión na vida privada.
Xúlguennos agora os nosos lectores e asubíen en
boa hora ao noso redor os pezoñentos tiros
dos que en realidade son máis malvados ca nós.
